Op ontspannings-triatlon in Noordwest-Friesland: 3-daags microavontuur

De ene dag fietsen langs boerderijwinkels, de volgende dag wandelen over de dijk en de dag daarna suppen bij zonsopkomst. Dit is het soort afwisselende avontuur waar ik voor leef. Ik ging op 3-daags microavontuur rondom Franeker, die de vorm kreeg van een heel relaxte triatlon, met lekker eten, fijne overnachtingen en bijzondere ontmoetingen tussendoor. Reis je mee naar de cultuur en groene oase van noorden, voor een 3-daags microavontuur in Noordwest-Friesland?

Stêdereis in Frjentsjer

‘Frrjjee…’ na vier pogingen geef ik het op. ‘Franeker’ dan maar gewoon.. Een van de elf Friese steden, bekend van het Eise Eisingaplanetarium en de op-en-na-oudste universiteit van Nederland (1585 tot 1811). Ik ben moeilijk enthousiast te krijgen voor een citytrip, want: zoveel mensen en zo weinig groen, maar Franeker vind ik direct leuk. Het is er relatief rustig op straat, maar verre van uitgestorven. Ik word begroet zoals in het Drentse dorpje waar ik opgroeide. Mensen maken praatjes in het Fries voor de historische gevels van bakkerijen en winkels. Ik slenter door de oude straten, langs het sierlijke stadhuis met tientallen luiken en het scheve korendragershuisje uit 1634.

→ Ook leuk in Franeker: het Kaetsmuseum, waar je de Friese kaats-cultuur ontdekt, en het Museum Martena, waar je in de Franeker geschiedenis duikt.

Het Planetarium

Mijn bezoek aan het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in het hart van de stad begint met een interactieve, beknopte uitleg van het heelal en de sterrenkunde. Hoe dieper ik de route het gebouw in volg, hoe beter ik de beroemdste vroegere bewoner leer kennen. Dat was Eise Eisinga, een wolkammer met een brein waar Einstein jaloers op zou zijn. Al op zijn 15e gaf hij een dik wiskundeboek uit, en dat terwijl hij niet opgeleid was tot wiskundige. In 1781 rondde hij zijn beroemde meesterwerk af: een mechanisch bewegend model van het zonnestelsel. Hij verlaagde het plafond van de woonkamer, die ook slaapkamer en keuken in één was, waarin hij met vrouw en twee kinderen woonde. In zeven jaar bouwde hij een stelsel van radertjes die planeten die als bolletjes uit het plafond steken in beweging brengt. Die man moest eens weten, dat er 244 jaar later een influencer onder zijn nog altijd perfect kloppende model zou zitten.

Fiets of rijd je ‘s avonds Franeker een stukje uit, dan kan je de sterrenhemel met eigen ogen zien. Hier in Friesland is het ‘s avonds donkerder dan in veel andere delen van het land. Op de dijk bij Zwarte Haan is er bijvoorbeeld heel weinig lichtvervuiling en zijn planeten makkelijker te spotten.

Eise's plafond (foto: Theo de Witte)

Onderdeel 1: fytse (fietsen)

De kleigrond ten noorden van Franeker is heel vruchtbaar. Friese boeren poten er hun aardappelen, wortelen en uien. In molens wordt graan tot meel vermalen, creatievelingen maken er zeepjes met bloemen van het land en restaurants serveren er zilte planten van het Wad. Mijn keuze voor een fietsroute is snel gemaakt: de Boeren Streekproductenroute moest het worden. De hele route is ruim 90 kilometer lang, maar ik kort hem in tot zo’n 60 kilometer.

Langs boerderijwinkels

‘Dit zijn onze longhorn koeien,’ wijst Itte van de Hastem Hoeve naar het weiland, waar stevige koeien met hun kalfjes rondlopen. ‘We zijn een natuurinclusieve boerderij en verkopen vlees van onze dieren in onze boerderijwinkel. Daar verkopen we ook biologische streekproducten,’ vertelt ze terwijl ze namen van buren en familieleden die ook boeren opsomt. ‘En met die boer doen we aan weidevogelbeheer.’

Ook bij de grootste boerderijwinkel van Nederland, Feintsje fan Menaam, verwijzen de eigenaars continu naar familieleden, buren en boeren uit dorpen waar deze route me langs voert. ‘De peren komen uit de boomgaard in Berlikum. Het biologisch rundvlees van mijn neef.’ Terwijl ik langs boerenkarren met groenten, wijn en thee loop, komt de een na de ander met een kratje nieuwe voorraad binnenlopen. Ik spreek er Auke Hempenius, die zich professioneel inzet voor ‘een toekomstbestendige, eerlijke en lokale voedselketen’. Zijn voorspelling dat over tien jaar 80% van wat wij in Nederland eten rechtstreeks van de boer of boerderijwinkels komt, vind ik na dit fietstochtje niet moeilijk te geloven. Alleen al omdat dit veel leuker is dan winkelen in de supermarkt, en dan weet je ook nog eens precies waar het vandaan komt!

Zo anders en toch een geheel

De route brengt me langs straatverkoop van aardewerken bloempotten en houten urnen. Ik trap vooral langs enorme boerderijen, waarvan het woonhuis vaak met een gangetje aan de nog grotere schuur verbonden zit. Ik trap langs de kleine huisjes die tegen de Oudebildtdijk, een dijk uit 1200, gebouwd staan. De huisnummers lopen op tot nummer 1229! De kleine huisjes zijn - net als de Friezen die ik onderweg ontmoet - allemaal uniek, maar dankzij hun ligging en gemeenschappelijke geschiedenis toch één geheel.

Onderdeel 2: kuierje (wandelen)

Voor mijn tweede triatlononderdeel fiets ik naar Sint Jacobiparochie, in het lokale dialect Sint-Jabik genoemd. De grote gele kerk met haar grijze pilaren is het startpunt van een van Frieslands bekendste pelgrimsroutes: het Jabikspaad. Ik heb geen tijd om helemaal naar Hasselt te lopen, maar wil een Rondjes om de kerken-route volgen die de eerste kilometers overlapt met deze route. Voordat ik ook maar een stap heb kunnen zetten, krijg ik een geschiedenislesje van een fietser op leeftijd. ‘Ik ben in 1951 daar geboren, in dat kleine huisje. Ik ben hier al zo’n 50 jaar weg, maar als ik hier fiets heb ik nog vaak heimwee. We hebben hier ook een eigen dialect he? Bildts. Deze streek heet Het Bildt. Hier lag vroeger de Middelzee, maar die werd rond 1500 door slikwerkers ingepolderd. Door dat slik is de bodem hier ook zo vruchtbaar.’ Hij kijkt nog even over zijn schouder naar de kerk als hij wegfietst. ‘Vroeger kregen we met kerst warme chocolademelk en koekjes in de kerk.’ Je kan een man wel uit Het Bildt halen, maar Het Bildt niet uit de man.

Rondje om de kerken

Ik volg de markeringen van het wandelknooppuntennetwerk, het Kustpad en het Jabikspaad richting het noorden. Een schelpenpad slingert door een bosje en tussen weilanden die golven in de wind. De huisjes langs de Oudebildtdijk steken boven het maaiveld uit. Aan de andere kant van de dijk leidt een smal weggetje naar de zeedijk. Friese paarden met hun manen wapperend in de wind en vacht glanzend in de zon kijken me nieuwsgierig aan. Bij de dijk slalom ik om bruine en witte schapen en neem ik een trap omhoog om dan uit te kijken over een uitgestrekte vlakte. Het Wad bij eb.

Wad

De route ligt over de dijk. Ameland en Terschelling liggen als fata morgana's in het blauw van het ondiepe water en de lucht. Wadvogels zijn druk aan het lunchen, voor het buffet bij vloed weer onbereikbaar wordt. Ook ik heb trek, en het komt goed uit dat de route bij het verlaten van de dijk langs Restaurant de Zwarte Haan komt. Ik spreek twee fietsers die de fietsvariant van het Jabikspaad afleggen. ‘We ontmoeten zulke bijzondere mensen. We sliepen vannacht bij iemand die haar huis helemaal ingericht had op het ontvangen van pelgrims op deze route.’ Een heerlijke lunch later, loop ik weer van de dijk af, langs de Kouwe Faart, een oude transportroute van de Bilkerts (zo worden de mensen uit deze streek genoemd). Langs de huisjes van de Oudebildtdijk en tussen de akkers wandel ik terug naar Sint-Jabik.

→ Tip: de wandelroute en fietsroute hebben overlap. Ik vind dat niet vervelend, want in een ander tempo zie je andere dingen. Liever een andere route? Op Friesland.nl staan vele andere wandelroutes en fietsroutes om uit te kiezen.

Onderdeel 3: wetterwille (waterpret)

De volgende ochtend schiet ik om 4.00 uur rechtop in bed. Waarom tettert mijn alarm midden in de nacht? Net voordat ik me weer op mijn zij wil rollen, herinner ik het me. Ik heb met Loesanne van WetterKR8 afgesproken. Zij woont op een grote boerderij op 15 minuten fietsen van Franeker. Ze is sup-instructrice en neemt mensen mee op avontuurlijke sup-tochten, zoals een deel van de Elfstedenroute of de Kleiroute.

Balanceren op een plank

We fietsen in het donker door de landerijen van haar en haar man naar de sloot voor mijn eerste sup-les. ‘Je peddel houdt je zo vast. En je begint altijd op je knieën, die moeten ongeveer hier steunen om het bord in balans te houden’. Na een uitleg zak ik onwennig van de steiger op het vrolijk gekleurde sup-board. ‘Deze is extra stabiel en ik ben bij je, kalmeert Loesanne mijn zenuwen’. De eerste paar honderd meter vaar ik op mijn knieën, recht op de zonsopkomst af. Eerst een oranje halo, dan een enorme oranje bol die uit de horizon opstijgt en van kerktorentjes en boerderijen silhouetten maakt. De rietzanger fluit een vrolijk achtergrondmuziekje. ‘Dit was het vroege opstaan helemaal waard,’ zeg ik glunderend.

‘Als je nu wilt gaan staan, zet je eerst die voet daar bij de buitenrand van het bord. En dan daar de andere. En dan opstaan en direct peddelen. Probeer maar,’ moedigt Loesanne me aan. Oeps, had ik toch yoga moeten doen gisteravond, want ik kom omhoog als een stramme 105-jarige. Mijn trillende knieën laten het bord dansen op het stille water. ‘Kijk naar de zon, niet naar beneden’. Dat is geen straf, want de oranje bol klautert nog steeds hoger aan de hemel. Precies op het tijdstip dat slimme Eise dat voorspeld had.

Hoooeemp hooeemp

Dobberend in het warme zonlicht geniet ik van een kop thee en een Bounty. Brandstof voor de terugweg. Ik leg mijn peddel neer en kijk over de rietkraag naar de weilanden. De kieviten, grutto’s, tureluurs en scholeksters zijn ook wakker.  De kers op de kaart voor deze amateurvogelaar: de roerdomp die verstopt in de rietkraag zijn diepe ‘hooeemp hooemp’ over het water stuurt. Nu kunnen we terug naar de boerderij, want deze dag kan gewoon niet beter worden. Ik klets nog even na met Loesanne en neem een kijkje in de workshop waar zij creatieve workshops met natuurproducten organiseert. Ik kom nog eens terug, of dat nou is om dobberend op een plank naar hoemphoemp te luisteren of met mijn vingers door wol te strijken.

Ook belangrijk voor de triatleet: lekker ite & oplade

De wandel- en fietsroute leiden je langs Restaurant de Zwarte Haan, in het gelijknamige dorpje aan de zeedijk. Een wit gebouw met rieten dak en roodwitte raampjes, met zon op het terras en sfeerverlichting binnen. En, ook niet belangrijk voor de triatleet: heel lekker eten. Van appeltaart tot diner, met de smaak van de regio in de gerechten verwerkt.

In Franeker dineerde ik bij Grand Café de Doelen. Deze gezellige zaak ligt aan het centrale plein van Franeker en heeft ook een zonnig terras. Binnen zijn knusse zitjes ingericht, waar ik me als solo-dineerder ook heel welkom voelde. Ze verwerken hier ook graag streekproducten van het seizoen in hun heel lekkere gerechten.

Andere fijne plekken om te pauzeren: diverse RUST-punten langs de fietsroute, Brasserie De Stadstuin naast het planetarium en de ouderwetse bakker bij de kerk van Berltsum.  Alle horeca die ik noem, hebben vegetarische opties op de kaart staan. Eet je helemaal plantaardig? Overleg met de chef wat hij voor je kan bereiden.

Slapen

Ik logeerde in de Stadsherberg van Franeker. Al ruim voor 1820 overnachtten reizigers in het witte gebouw aan het water. De 14 hotelkamers zijn sindsdien flink gemoderniseerd. Elke gast kan gebruikmaken van een (dak)terras met uitzicht op water en groen. Na een nachtje in het comfortabele bed en een wandeltochtje langs het ontbijtbuffet ben je helemaal opgeladen voor het volgende onderdeel van je triatlon-microavontuur.

Zelf op ontspannings-triatlon in Noordwest-Friesland?

Dit is handig om te weten voor je op pad gaat:

• Franeker heeft een treinstation met een treinverbinding met Leeuwarden, dat dan weer een goede verbinding met andere grote steden in Nederland heeft.
• Een goede e-bike huren kan in Franeker bij E-bike Friesland, op zo’n 20 minuten lopen van het station. Ga je streekproducten inslaan? Vraag om een fiets met fietstassen. Heb je een telefoonhouder voor op het stuur? Die komt ook op je huurfiets goed van pas. Je kan natuurlijk ook je eigen fiets meenemen in de trein of achterop je auto.
• Je kan je bagage bij veel hotels als in de ochtend afgeven, zodat je het niet mee hoeft te slepen op de fiets. Dit kan je voor de zekerheid navragen bij het maken van je boeking.
• Controleer de openingstijden van de boerderijwinkels om teleurstellingen onderweg te voorkomen. De meeste winkels zijn een aantal dagen per week gesloten.
• Er is een heel uitgebreid fiets- en wandelknooppuntennetwerk waarmee je makkelijk kan navigeren langs je route.
• De hond is overal langs de routes, in beide horecagelegenheden en in het hotel welkom. Overleg met Loesanne of je hond eventueel mee kan als je gaat suppen.
• Heb je een wetsuit of drysuit? Neem deze mee als je gaat suppen bij lagere temperaturen. Heb je die niet? Overleg met Loesanne wat je het best aan kan trekken. Neem sowieso een setje droge kleding mee. Loesanne organiseert zowel (privé)lessen voor beginners als langere tochten voor wie al vaker gesupt heeft.
• Inspiratie voor een bezoek aan Friesland vind je op friesland.nl

Ik beleefde dit avontuur in samenwerking met Visit Friesland.