Wol en dons in wandelkleding en kampeerspullen

13 mei 2021

Wol en dons worden al vele jaren gebruikt in wandelkleding en kampeerspullen zoals sokken, jassen en slaapzakken en worden nog vaak beschouwd als de beste keuzes. Wol en dons zijn natuurlijke materialen en worden vooral gebruikt dankzij hun goede isolatie eigenschappen. Wol en dons hebben echter een reeks negatieve kanten die niet vaak besproken worden. Wat zijn deze slechte eigenschappen en wat zijn de alternatieven voor wol en dons?

Dit artikel is geschreven door Christine Lycklama. Christine is bioloog, veganist en copywriter. Ze zet zich actief in voor een betere wereld zonder dierenleed en werkt samen met bedrijven met een duurzame missie.

Wol in wandelkleding en kampeerspullen

Wol is de vacht van schapen die dient als een beschermende laag voor hun huid. Wol houdt het schaap warm in de winter en koel in de zomer. Dankzij deze isolerende eigenschappen wordt wol veel gebruikt in wandelkleding zoals wandelsokken en truien. De meest gebruikte soort wol is merinowol. De gefokte Merinoschapen hebben onnatuurlijk veel wol en diepe huidplooien. In Nederland zie je veel schappen in de wei, maar deze schapen worden vrijwel alleen gehouden voor hun vlees¹. Zeker 80% van de merinowol gebruikt in Nederlandse kleding komt uit Australië. Australië is verantwoordelijk voor 23% van de totale wereldproductie van wol waardoor het land een schapenpopulatie heeft van ongeveer 145 miljoen. Australië wordt gevolgd door China (16%), Verenigde Staten (11%) en Nieuw-Zeeland (9%)².

Positieve kanten van wol in wandelkleding

Wol is een natuurlijk product dat dynamisch reageert op de omgeving en helpt met het regelen van je lichaamstemperatuur. Het ademt goed en absorbeert waterdamp van het lichaam om het los te laten in de lucht. Daarnaast heeft wol als voordeel dat het zelfreinigend is. Bacteriën die leiden tot onaangename lichaamsgeurtjes kunnen moeilijk groeien op wol³. Dit is heel handig tijdens een wandeltocht wanneer je niet vaak kan wassen en douchen.

Negatieve kanten van wol wandelkleding

Het voornaamste probleem van wol is dat het een dierlijk product is. In Nederland zien we vaak schapen in een weide, waardoor we een verkeerd beeld kunnen hebben van de wolindustrie. De realiteit is dat wol meestal niet uit Nederland komt en niet erg diervriendelijk is. Dat heeft de volgende oorzaken:

1- Castratie

In alle landen die wol produceren worden de mannelijke lammetjes een paar weken na de geboorte gecastreerd. Dit wordt vaak gedaan door een rubberen ring rond de testikels te plaatsen⁴. Dit voorkomt bloedtoevoer waardoor de testikels afsterven. De castratie wordt vrijwel altijd gedaan zonder verdoving. Helaas is dit een traag en pijnlijk proces voor de lammetjes.

2- Myiasis, het couperen van de staart en mulesing

Gefokte schapen hebben een extra dikke vacht die makkelijk vies wordt. Urine en uitwerpselen blijven aan de wol hangen rondom de plooien van hun achterwerk. Dit is een ideale plek voor vliegeneitjes. De maden die uit de eitjes komen veroorzaken veel pijn en verwondingen voor de schapen. Deze vreselijke ziekte heet Myiasis en kan soms zelfs lijden tot het sterven van schapen⁵.Omdat vliegen graag hun eieren onder de staart leggen, worden de staarten van de mannelijke en vrouwelijke lammeren verwijderd om zo Myiasis te voorkomen. Dit gebeurt ook met een ring en zonder verdoving. De ring stopt bloedtoevoer naar de staart waardoor het afsterft en na ongeveer een week eraf valt. Toch lijdt 80% van de staartloze schapen nog steeds aan Myiasis⁶. Gelukkig is het couperen van schapenstaarten sinds 2007 verboden in Nederland. Om Myiasis op een zo een goedkoop mogelijk manier te voorkomen gaan boeren in Australië nog een stapje verder dan alleen de staart verwijderen. In een proces bekend als mulesing, wordt niet alleen de staart verwijderd, maar ook de hele plooiende huid van het achterwerk en de achterpoten. Dit gebeurt zonder verdoving en is dus erg pijnlijk voor de lammeren⁷. Daarnaast zijn er geen wettelijke regels voor deze procedure, waardoor de boer zelf besluit hoe diep hij wil snijden.

3 Problemen met scheren

Schapen worden vaak te vroeg geschoren terwijl het buiten nog koud is, waardoor veel schapen dood gaan. In het Verenigd Koninkrijk alleen al gaan er jaarlijks duizenden lammetjes dood door de kou⁸.De wolindustrie is een bio-industrie waarbij de scheerders per kilo wol worden betaald. Dit zorgt ervoor dat de scheerders zo snel mogelijk scheren en daarbij ook wel geweld gebruiken. Hierdoor ontstaan vaak verwondingen aan de huid die onverdoofd worden dichtgenaaid⁹. Vaak worden schapen na ongeveer zes jaar naar de slacht gebracht, terwijl ze van nature wel zeventien jaar kunnen worden. Bijna alle Australische schapen worden in vreselijke omstandigheden zonder water of eten met schepen naar het Midden-Oosten gebracht. Als de schapen de reis overleven, worden ze vrijwel altijd onverdoofd geslacht¹⁰.

4 Milieuproblemen van wol

Wol wordt vaak gezien als een milieuvriendelijk textiel omdat het een natuurlijk product is. Helaas is wol niet zo goed voor het milieu als het lijkt. Zo is er ontzettend veel land en water nodig voor de 145 miljoen schapen in Australië¹¹. Zoveel schapen produceren ook veel mest en broeikasgassen, wat leidt tot milieuvervuiling. Daarnaast gebruikt de wolindustrie veel pesticiden en medicaties om ziektes te beperken. Bij het verwerken van de wol komen deze stoffen in het milieu terecht. Verder jagen boeren op de natuurlijk predatoren van schapen, zoals coyotes en vossen¹². Deze predatoren zijn heel belangrijk voor gebalanceerde ecosystemen.

Alternatieven voor wol in wandelkleding

Wil je liever geen wandelkleding met wol kopen? Dan heb je keuze uit een aantal alternatieven.Katoen is een veelgebruikt natuurlijk materiaal in wandelartikelen. Het probleem van katoen is dat het slecht isoleert en dus niet effectief je lichaamstemperatuur kan reguleren. Ook neemt katoen vocht op, waardoor je sneller koud wordt tijdens je wandelingen.Een steeds populairder alternatief zijn synthetische materialen. Acrylvezel is een synthetische stof die het meeste lijkt op wol en veel gebruikt wordt in truien en sokken¹³. Daarnaast zijn polyester en nylon effectieve alternatieven. Deze stoffen houden je droog, gaan lang mee en kosten vaak ook minder dan wol. Hiernaast hebben ze natuurlijk het grote voordeel dat er geen schapen voor hoeven te lijden. Synthetische materialen lijken wel op plastic, wat een probleem vormt als het in het milieu terechtkomt. Gelukkig zijn er steeds meer outdoor bedrijven die gerecycled synthetische stoffen gebruiken in hun artikelen. Verder nemen synthetische materialen wel makkelijker geurtjes op en zijn ze heel brandbaar¹⁴. Het is aan jou om een afweging te maken die bij jouw principes past.

Dons in wandelkleding

Dons is het zachte laagje huidbedekking van watervogels. Dit zachte materiaal zit vooral op de borst en dient als isolator zodat de vogels droog blijven en hun lichaamstemperatuur constant houden. Dons wordt als isolatiemateriaal gebruikt in wandelkleding zoals jassen en slaapzakken. De grootste dons producenten zijn China, Polen en Hongarije¹⁵. Meestal wordt dons verzameld van vogels die naar de slacht zijn gebracht voor hun vlees. Helaas gebeurt het ook (te) vaak dat dons van levende dieren wordt geplukt. Dit proces is zeer pijnlijk en traumatiserend voor de vogels.

Positieve kanten van dons in wandelkleding

Donzen wandelkleding gaat makkelijk 10 jaar of langer mee als je het goed onderhoudt¹⁶. Het grootste voordeel van dons is de comprimeerbaarheid. Een donzen jas of slaapzak kun je platdrukken, zodat het makkelijk in een tas past zonder dat het de warme pluizigheid verliest. Dit is heel handig tijdens een wandeltocht omdat ruimte dan beperkt is. Dons is lichtgewicht en isoleert goed. Ten slotte is dons een natuurlijk materiaal en biologisch afbreekbaar.

Negatieve kanten van dons in wandelkleding

Dons is vaak duurder dan synthetische alternatieven. Bovendien verliest dons zijn isolerende werking als het nat wordt¹⁷. Het is daarom aan te raden om een waterdichte compressiezak aan te schaffen als je voor een dons slaapzak kiest. Deze zal je kampeerspullen droog houden, zodat je droog en warm kan slapen tijdens je wandeltochten. Sommige mensen zijn allergisch voor dons, dus houd daar rekening mee als je wandelkleding en kampeerspullen gaat kopen. Omdat dons een dierlijk product is, kan het in sommige gevallen niet diervriendelijk zijn.

1. Dons is moeilijk te traceren

Om dons zo diervriendelijk mogelijk te maken, moet het afkomstig zijn van watervogels die gehouden zijn voor voedselproductie. De ganzen en eenden worden dan naar de slacht gebracht voor hun vlees. Dit zorgt ervoor dat ze niet levend geplukt worden. “Responsible Down Standard” (RDS) is een keurmerk voor dons dat aangeeft dat het dons afkomstig is van vogels die op een diervriendelijke manier zijn behandeld. Het keurmerk eist dat er geen sprake is van dwangvoeden, levend plukken en snavelkappen¹⁸. Ook mogen de dieren niet in kleine kooien gehouden worden. Het label bevat echter geen milieu-eisen. Helaas is het vaak het geval dat wandelkleding en kampeerspullen wel een RDS keurmerk bevatten maar het dons toch afkomstig is van een levend geplukt dier. 80% van het dons komt uit China en de rest uit Oost Europa¹⁹. In deze landen is het vaak moeilijk om traceren of er ook echt aan deze eisen wordt voldaan. Bovendien zijn er geen sancties die ervoor zorgen dat dons producerende landen zich aan de eisen houden.

2. Dieren worden vaak levend geplukt voor hun dons

Door de grote vraag naar dons is het vaak lucratiever om de vogels levend te plukken. Levende watervogels kunnen meerdere malen per jaar geplukt worden. Tussen de 50 en 80% van alle dons op de markt komt van levend geplukte vogels²⁰. Het levend plukken begint al als de vogels 10 weken oud zijn²¹. De dieren worden vervolgens 3-4 keer per jaar geplukt totdat ze ongeveer 4 jaar zijn, waarna ze naar de slacht gaan²². Een gans kan in het wild 12-15 jaar worden. Levend plukken veroorzaakt heel veel pijn en stress bij de vogels. Omdat werknemers per kilo worden betaald, zijn ze vaak hardhandig met de dieren en trekken ze zo hard dat er verwondingen ontstaan. Deze worden dan dicht gemaakt zonder verdoving²³. Verder is er veel dons nodig voor één kledingstuk. Voor één jas worden ongeveer twintig ganzen geplukt. Een slaapzak bevat dons van ongeveer 75 ganzen²⁴.

Alternatieven voor dons in wandelkleding

Er is gelukkig een aantal dingen die je kunt doen om deze negatieve kanten van donzen wandelkleding tegen te gaan, zoals:

“Traceable Down Standard” Als je toch graag dons wandelartikelen wilt aanschaffen maar niet wil bijdragen aan een dieronvriendelijke industrie, kies je voor artikelen met een “Traceable Down Standard” keurmerk. Het outdoormerk Patagonia gebruikt dit keurmerk en zorgt ervoor dat het duidelijk is waar het dons vandaan komt en dat er met zekerheid geen sprake is van dwangvoeden, levend plukken en snavelkappen.
Tweedehands dons wandelkleding en kampeerspullen Omdat dons lang goed blijft en de wandelartikelen meestal van hoge kwaliteit zijn, zijn tweedehands jassen en slaapzakken een prima optie. Hiermee zorg je ervoor dat er geen nieuwe dons wordt gebruikt en loop je dus niet het risico dat een vogel pijn moet lijden voor het product. Daarnaast is dit ook een milieuvriendelijke optie omdat het artikel niet in de stort belandt en er geen extra energie gebruikt wordt om een nieuw product te maken. Je kunt online zoeken op marktplaats of Facebook Marketplace en natuurlijk in kringloopwinkels.
Slaapzakken van gerecycled dons Het Nederlandse outdoormerk Vaude produceerd slaapzakken van 100% gerecycled dons. Hierbij hoeft geen enkel dier opnieuw zijn dons te verliezen. Het oude dons wordt gewassen en gesteriliseerd en teruggebracht naar de originele kwaliteit.
Wandelkleding van synthetische stoffen De snelle vooruitgang in technologie en het besef dat dons niet erg diervriendelijk is, heeft ervoor gezorgd dat er nu een brede keuze is aan jassen en slaapzakken gemaakt van synthetische stoffen. Het grote voordeel van synthetische stoffen is dat ze je warm houden, zelfs als het nat wordt. Ze drogen veel sneller dan dons, wat ideaal is als je in een regenbui terecht komt tijdens het wandelen. Verder zijn deze materialen hypoallergeen en relatief goedkoop. Tegenwoordig zijn synthetische slaapzakken ook licht en comprimeerbaar. Synthetische materialen hebben vaak wel een grotere impact op het milieu. Gelukkig zijn er outdoor merken, zoals Patagonia, die gebruik maken van gerecycled polyester. Dit zorgt ervoor dat er minder polyester in het milieu terechtkomt en bespaart energie omdat er geen compleet nieuw product gemaakt wordt.

Bronvermelding / meer lezen?

1, 4, 5, 6, 10, 11. “Waarom is wol niet veganistisch?”, vegan challenge 2, 7, 9. “Wol”, NVV 3. “Waarom wol goed voor je is”, Little shop around the corner 8, 12. “Animal-derived ingredients list”, PETA 13, 14. “The downside of synthetic outdoor clothing”, Backpack & Trail 15. “Down with live-plucked down”, Veterinary practice news 16, 17. “Down Vs. Synthetic: understanding sleeping insulation”, Gearjunkie 18. “Responsible Down Standard”, keurmerkenwijzer 19. “Sustainable outdoor clothing materials”, Best hiking 20. “European geese and ducks plucked alive”, United poultry concerns 21, 23. “The down feather industry”, PETA 22, 24. “Down with the truth”, Huffpost