Winterkamperen: complete handleiding

De nachten zijn weer flink kouder dan in de zomer. Het is tijd voor winterkamperen! Kamperen in de kou is met de juiste voorbereiding en mindset een fantastische ervaring. In dit blog geef ik je mijn beste tips voor winterkamperen. Van wat voor slaapmat je nodig hebt tot hoe je kan koken tot wat je ‘s nachts moet dragen.

Is kamperen in de kou nog wel leuk?

Winterkamperen is niet voor iedereen weggelegd. Als je in de winter het liefst in een menselijke variant van winterslaap zoveel mogelijk knus thuis zit, is een nacht kamperen in het donker en de kou misschien niets voor jou. Het vergt wel even een andere mindset dan zomerkamperen.

Winterkamperen is niet alleen kou, nattigheid en lange nachten. Maar ook doodstille kampeerterreinen (niet wakker worden van schreeuwende kinderen). Kampvuurtjes maken. Vorst in de vroege ochtend. Heerlijk frisse lucht tijdens het slapen. Gezelligheid met andere winterkampeerders. De zonsondergang en zonsopkomst vanuit je tent bewonderen, zonder je wekker op onmenselijke tijden te hoeven zetten. Sterren kijken vanuit je bed. Knus wegkruipen in je dikke slaapzak en niet ‘s morgens door de brandende zon je tent uitgejaagd worden. En zo kan ik nog even doorgaan. Dus ja, winterkamperen is heel leuk, maar je moet je wel instellen op een andere ervaring dan in hartje zomer.

Wat heb ik nodig voor winterkamperen?

Niet alleen mentaal, maar ook praktisch moet je je voorbereiden op een andere situatie dan in de zomer. Kijk voor vertrek welke nachttemperaturen je verwacht. Ga ervan uit dat het aan de grond nog een paar graden kouder is dan in de voorspelling. Daar moet je uitrusting wel op aangepast zijn. Dan heb ik het vooral over je slaapmat en je slaapzak, die ook bij zulke lage temperaturen moeten kunnen isoleren.

Moet ik een 4-seizoenentent kopen?

Of je een ander type tent nodig hebt dan in de zomer, hangt af van welke omstandigheden je verwacht. Met het oog op duurzaamheid ben ik een groot voorstander van zo weinig mogelijk spullen voor een zo breed mogelijk scala aan activiteiten gebruiken. Gebruik je in de zomer een 3-seizoenentent zoals mijn MSR Hubba Hubba NX, ga je in Nederland of België kamperen en verwacht je geen dikke lading sneeuw? Dan kan je die in mijn ogen ook prima voor de winter gebruiken.

Bij veel neerslag, sneeuw en extreme winterse omstandigheden zou ik kijken naar een 4-seizoenentent. Ga je slechts af en toe winterkamperen? Huur zo’n tent dan bij de Bever, Hikershouse of een andere verhuurder. Zo’n tent is net wat steviger, bestand tegen heviger weer en houdt koude lucht meer buiten. Zo’n tent heeft ook als nadeel dat hij zwaarder is en minder ventileert, dus ik neem alleen een 4-seizoenentent mee als ik denk dat dat echt nodig is.

Wat voor matje heb ik nodig voor winterkamperen?

Een goede lichtgewicht slaapmat voor het winterkamperen isoleert tot onder de nachtelijke grondtemperatuur. Staat er in de voorspelling dat het ‘s nachts 5 graden wordt, dan trek je daar nog 2 tot 5 graden van af als schatting voor de nachttemperatuur aan de grond. Je matje moet je dus bij 0 graden en voor de zekerheid het liefst tot lagere temperaturen warm houden.

Hoe goed zo’n slaapmat isoleert, wordt uitgedrukt in de R-waarde. Voor Nederlandse winter kijk je vaak naar een R-waarde tussen de 3 en 5. Voor extremere winter moet je R-waarde hoger dan 5 zijn. Temperatuurlimieten voor veelvoorkomende R-waarden:

• R-waarde 2.9 isoleert tot -2 graden
• R-waarde 3.2 isoleert tot -5 graden
• R-waarde 4 isoleert tot -11 graden
• R-waarde 4.9 isoleert tot -17 graden

Ik ben vanwege het ligcomfort, het volume en het gewicht fan van slaapmatten uit de Exped Ultra-serie.

En wat voor slaapzak?

Voor een slaapzak geldt ook dat hij moet kunnen isoleren tot de nachtelijke grondtemperatuur die je verwacht. Een slaapmat isoleert aan de onderkant, een slaapzak moet de rest warm genoeg houden. Je kijkt voor die isolatie naar de comforttemperatuur (voor vrouw) of limiettemperatuur (voor man) van een slaapzak. Daarover lees je meer in mijn blog over winterslaapzakken. Een slaapzak met een comforttemperatuur van -5 graden houdt de gemiddelde vrouw warm bij temperaturen boven de -5 graden.

Ik geef ’s winters de voorkeur aan een synthetische slaapzak boven een donzen slaapzak. Dons gaat klonteren als het nat wordt en isoleert dan niet meer. Kies je toch voor dons, zorg dan dat het hydrofoob behandeld is.

Alternatieven voor slaapzakken

Heb je een slaapzak die eigenlijk net iets te koud is? Huur een warmere, of koop een (thermo)fleece-lakenzak. Deze dunnere zak gebruik je in je slaapzak.

Tip: wil je gewicht en volume besparen? Kijk eens naar een quilt, een slaapzak waarvan de onderkant open is. Het idee: dat deel van de slaapzak is toch werkeloos, omdat hij daar platgedrukt wordt door je lichaam en daardoor niet isoleert. Daar doet je slaapmat het werk.

Welke haringen krijg ik harde grond in?

In de winter is de grond vaak harder dan in de rest van het jaar. Lichtgewicht haringen de grond in krijgen gaat dan niet zo makkelijk zonder ze te verbuigen. Neem daarom liever stevigere haringen mee, waar je met een hamer of grote steen op kan rammen om ze de grond in te krijgen. Geen zin om zoveel zware haringen mee te nemen? Neem er één mee en gebruik die om gaten te slaan voor je eigen haringen. Voor kamperen in de sneeuw zijn speciale haringen te koop, die je ook bij kamperen in zacht zand kan gebruiken.

Hoe blijf ik warm tijdens het winterkamperen?

Hoe leuk winterkamperen is, wordt voor een groot deel bepaald door hoe warm jij het hebt. Zorg daarom dat je je kleding slim kiest volgens het lagensysteem. Draag meerdere dunne lagen over elkaar, zeker als je voor het winterkamperen nog gaat wandelen of fietsen. Krijg je het koud? Dan trek je een extra laagje uit je tas aan. Krijg je het te warm? Dan pel je gewoon een laagje af. Ook om de benen draag ik een extra (thermo)laagje.

Eenmaal op de camping blijf ik laagjes dragen. Daar overheen draag ik een (synthetische) donsjas. Bij nat weer of koude wind draag ik daar overheen een hardshell regenjas. Bij dat weer draag ik ook een goede regenbroek om de kou buiten te houden.

Warm zitten en slapen

Ga je stilzitten op de camping? Trek genoeg lagen aan, stook (waar dat mag) een vuurtje en kom in beweging zodra je voelt dat je het koud krijgt. Voorkom dat je echt koud wordt, want dan is het lastiger weer op te warmen. Om die reden lig ik tijdens het winterkamperen vaak al vroeg in mijn slaapzak. Zie ook mijn uitgebreide tips om ‘s nachts warm te blijven in je tent.

Naakt in de slaapzak of niet?

Toen ik in de outdoorwinkel werkte, vertelde een ervaren collega mij dat het beter is naakt in je slaapzak te liggen, omdat kleding ervoor zou zorgen dat je slaapzak slechter zijn werk kon doen. Dat advies hoor ik vaker, maar blijkt een fabel. Je kunt beter (meerdere) losse laagjes kleding over elkaar dragen. Zorg wel dat deze kleding droog is en niet te strak, maar ook niet te los zit.  Prof. dr. Hein Daanen, hoogleraar thermofysiologie aan de VU in Amsterdam, zegt in een interview met Oppad dat 8 mm de perfecte ruimte tussen je kledinglaagjes onderling en je eerste kledinglaag en je huid is.

Ik draag 's nachts tijdens koude nachten vaak losjes zittende thermokleding. Om mijn keel zit een warme Buff en op mijn hoofd een muts. Omdat ik graag met mijn handen mijn capuchon vast heb, zoals ik thuis mijn deken grijp, draag ik ‘s nachts vaak ook handschoenen.

Hoe voorkom ik dat mijn accu’s leeglopen in de kou?

Batterijen en accu’s van apparaten lopen sneller leeg in de kou. Leg ze ‘s nachts dus niet op de grond, en pak ze het liefst warm in. Ik haal zodra ik mijn tent opgezet heb de accu uit mijn camera. Deze houd ik voordat ik naar bed ga in zakken dicht tegen mijn lichaam, net als mijn telefoon en powerbank. ‘s Nachts stop ik alles in mijn slaapzak.

Tip: ik leg ook kleding die ik ‘s morgens wil dragen ‘s nachts in mijn slaapzak. Scheelt krijsen van de kou op je warme huid in de ochtend. En werkt als een zachtere buffer tussen mijn benen en voeten en mijn apparaten.

Hoe voorkom ik condens in mijn tent?

Je bent misschien geneigd de tent hermetisch af te sluiten, om zo veel mogelijk koude lucht buiten te houden. Dat kan, maar levert je vaak wel extra condens op. Condens is nattigheid aan de binnenkant van je tent. Wordt het een dikke laag, dan drupt het op je spullen en je slaapzak. Niet zo lekker, die nattigheid, en in het geval van een (niet-hydrofoob behandelde) donsslaapzak ook niet heel veilig.

Zet om condens te voorkomen de ventilatiekleppen van de tent open. Als het niet regent, trek ik de rits van de ‘deur’ ook een stukje open van boven naar beneden. Bij mijn 3-seizoenentent komt standaard ook wind van onder het tentdoek door de tent. Ik heb liever iets meer koude wind door mijn tent, terwijl ik knus weggedoken zit in mijn slaapzak, dan dat ik wakker wordt in condens-bui.

Wat ook helpt om condens te voorkomen

• zet je tent liever op droge dan op natte grond
• slaap liever op een heuveltje dan in een dal in het landschap
• kook niet in je tent (sowieso niet zo handig qua brandveiligheid)
• gebruik een zeiltje (footprint) onder je tent, waarmee je hem ook direct schoner houdt
• ga niet met nat haar van het douchen slapen als je ook op een ander moment kan douchen

Condensvorming 100% voorkomen is niet altijd mogelijk. Daarom zorg ik altijd dat spullen die niet nat mogen worden in mijn rugzak en niet los in mijn tent zitten. Ik probeer ook te voorkomen dat ik met mijn slaapzak tegen de tentdoek kom.

Hoe houd ik mijn water ontdooid?

Vriest het ‘s nachts echt flink en sta je niet op een terrein met stromend water? Dan kan je je waterflessen beter niet op de grond laten liggen. Bij matige vorst pak ik mijn flessen in met spullen uit mijn tas en stop ik ze in die tas. Bij hardere kou neem ik ze in mijn slaapzak. Wel goed controleren of ze dicht zijn!

Tip: vul je fles ‘s avonds met warm water uit de kraan of je pannetje om hem als kruik te gebruiken. Doe dit alleen met heel stevige flessen die BPA-vrij zijn, zoals die van Nalgene. Voorkom dat je slaapzak nat wordt, want dan doet hij zijn werk minder goed.

Hoe kan ik koken als het vriest?

Bij graden rond het nulpunt gaat koken op gas minder goed. Dat kan je deels ondervangen door een blikje met een andere gasmix met propaan te kopen. Zo’n all season gasblikje houdt het vol tot bij lagere temperaturen. Maar ook dat gas doet het aanzienlijk minder als het koud is. Ik warm het in dat geval altijd eerst op onder mijn kleding. Ga je vaker kamperen in de winter en vind je extra onderhoud aan je spullen moeten doen niet erg? Koop dan een (tweedehands) brander op vloeibare brandstof. Als je slechts af en toe gaat kamperen, kan je beter maaltijden meenemen die je koud kan eten of kan bereiden met kokend water.

Waar kan ik winterkamperen in Nederland?

Veel campings in Nederland zijn in de winter gesloten. Er zijn gelukkig genoeg campings te vinden waar je kan winterkamperen. Deze vind je onder meer via de terreinzoeker van Natuurkampeerterreinen en achtertuin-kampeerplatforms Campspace en Welcome to my Garden.